پولساتور شیردوش بز، که به آن قلب تپنده دستگاه شیردوش نیز می‌گویند، یکی از حیاتی‌ترین اجزاء سیستم دوشش دام سبک است. این قطعه وظیفه ایجاد ضربان‌های منظم و متناوب مکش و استراحت را بر عهده دارد که به طور دقیق فرآیند شیرخوری طبیعی بزغاله را شبیه‌سازی می‌کند. عملکرد صحیح پولساتور برای اطمینان از دوشش کامل، جلوگیری از آسیب به پستان بز و حفظ سلامتی دام بسیار ضروری است. ریتم دوشش ایجاد شده توسط پولساتور، که شامل یک فاز مکش برای تخلیه شیر و یک فاز استراحت برای ماساژ و خونرسانی به پستان است، تضمین کننده یک فرآیند دوشش آرام و موثر است و در نتیجه از بروز مشکلاتی مانند ورم پستان که می‌تواند هزینه‌های زیادی به دامدار تحمیل کند، جلوگیری می‌کند.
عملکرد پولساتور و اهمیت آن در دوشش بز
پولساتور (Pulsator) در دستگاه‌های شیردوش، نقش تنظیم کننده ریتم دوشش را ایفا می‌کند. بدون پولساتور، دستگاه به صورت مداوم مکش ایجاد می‌کند که این امر منجر به فشار مستمر بر سرپستانک‌ها، توقف جریان خون در بافت پستان و در نهایت آسیب دیدگی، درد و استرس در بز و افزایش خطر ابتلا به ورم پستان (Mastitis) می‌شود.
اهمیت ضربان‌سازی:
- شبیه‌سازی شیرخوری طبیعی: پولساتور با ایجاد یک سیکل منظم از خلاء (مکش) و فشار محیط (استراحت/ماساژ)، حالت مکیدن بزغاله را تقلید می‌کند.
- حفظ سلامت پستان: فاز استراحت که در آن خلاء از فضای بین لاینر و پوسته فلزی (شل) برداشته می‌شود و هوا وارد می‌شود، امکان بازگشت خون به بافت پستان را فراهم کرده و از آسیب به بافت‌ها جلوگیری می‌نماید.
- افزایش راندمان دوشش: دوشش راحت و بدون درد، باعث ترشح هورمون اکسی‌توسین شده و جریان شیر را تسهیل می‌کند که نهایتاً منجر به تخلیه کامل پستان و افزایش بازدهی می‌شود.
دامنه دوشش (Milking Ratio) در بز:
نسبت زمان مکش به زمان استراحت در هر سیکل ضربان، دامنه دوشش نامیده می‌شود. این نسبت برای دام‌های مختلف متفاوت است و برای بز معمولاً کمی متفاوت از گاو است. نسبت‌های رایج برای بز اغلب در محدوده 60:40 تا 50:50 (۶۰ تا ۵۰ درصد زمان مکش و ۴۰ تا ۵۰ درصد زمان استراحت) و تعداد ضربان در دقیقه (Pulsation Rate) معمولاً بین ۹۰ تا ۱۲۰ ضربان در دقیقه تنظیم می‌شود تا با آناتومی و سرعت جریان شیر در بز هماهنگی داشته باشد. تنظیم نادرست این پارامترها می‌تواند به عملکرد نامناسب دستگاه و مشکلات دام منجر شود.
انواع پولساتورهای شیردوش بز
پولساتورها بر اساس منبع انرژی و نحوه عملکرد به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند که هر کدام مزایا و معایب خود را دارند:
پولساتورهای بادی یا پنوماتیک
این نوع پولساتورها برای فعال‌سازی از اختلاف فشار خلاء ایجاد شده توسط پمپ شیردوش استفاده می‌کنند.
- ساختار و عملکرد: شامل محفظه‌ها و دیافراگم‌هایی است که با عبور هوا از آن‌ها و تغییرات فشار خلاء، حرکت مکانیکی لازم برای باز و بسته کردن مسیر هوا به لاینرها را ایجاد می‌کنند.
- مزایا:
- سادگی ساختار و سهولت تعمیر و نگهداری (معمولاً با تعویض کیت‌های دیافراگم و اورینگ).
- عدم نیاز به برق در محل نصب (ایده‌آل برای دستگاه‌های سیار و دامداری‌های کوچک).
- قیمت اولیه پایین‌تر.
- معایب:
- حساسیت به نوسانات فشار خلاء و رطوبت هوا.
- دقت ضربان کمتر نسبت به نوع برقی.
- تنظیم دامنه دوشش ممکن است دشوارتر باشد و با سایش قطعات داخلی تغییر کند.
پولساتورهای برقی یا الکترونیک
این پولساتورها با استفاده از نیروی الکتریکی و مدارهای الکترونیکی (برد) و بوبین‌ها (سولنوئیدها) عمل می‌کنند و دقت بسیار بالایی دارند.
- ساختار و عملکرد: یک برد الکترونیکی وظیفه تنظیم دقیق زمان‌بندی مکش و استراحت را دارد. بوبین‌ها یا سیم‌پیچ‌های الکتریکی با دریافت فرمان از برد، مسیرهای هوا را باز و بسته می‌کنند.
- مزایا:
- دقت بسیار بالا در حفظ نرخ و نسبت ضربان، حتی با نوسانات جزئی خلاء.
- قابلیت تنظیم آسان و دقیق نرخ و نسبت ضربان (مناسب برای دام‌های حساس یا نیازمند به تنظیمات خاص).
- دوام بالاتر و نیاز کمتر به تعمیرات مکانیکی جزئی.
- معایب:
- قیمت اولیه بالاتر.
- نیاز به منبع تغذیه برق (DC یا AC/DC Converter).
- حساسیت برد الکترونیکی به رطوبت و ضربه.
قطعات کلیدی و مکانیسم عملکرد پولساتور
پولساتور از چندین جزء اصلی تشکیل شده که هماهنگی آن‌ها عملکرد صحیح دوشش را تضمین می‌کند.
- بدنه پولساتور: محفظه اصلی که قطعات داخلی را در خود جای داده و معمولاً از پلاستیک مقاوم و بهداشتی یا استیل ساخته می‌شود.
- دیافراگم‌ها (در نوع بادی): غشاهای لاستیکی انعطاف‌پذیر که با تغییر فشار خلاء حرکت کرده و مسیر جریان هوا را کنترل می‌کنند. معمولاً شامل دیافراگم‌های بزرگ و کوچک هستند.
- بوبین‌ها (در نوع برقی): سیم پیچ‌های الکتریکی که با فعال و غیرفعال شدن توسط برد، یک شیر مکانیکی کوچک را به حرکت در می‌آورند تا مسیر هوا به محفظه لاینرها را باز یا بسته کند.
- برد الکترونیکی (در نوع برقی): مغز پولساتور برقی که وظیفه تعیین دقیق نرخ و نسبت ضربان را بر عهده دارد.
- دریچه‌ها و اورینگ‌ها: قطعات لاستیکی کوچک که آب‌بندی محفظه‌ها و کنترل دقیق جریان هوا را ممکن می‌سازند. خرابی یا فرسودگی اورینگ‌ها می‌تواند منجر به نشتی هوا و اختلال در ضربان شود.
اتصالات پولساتور:
- اتصال به پمپ خلاء: پولساتور از یک طرف به خط اصلی خلاء متصل می‌شود.
- اتصال به خرچنگی و لاینر: از طرف دیگر، پولساتور از طریق شلنگ شیر دوش (معمولاً شلنگ دوقلوی هوا) به محفظه پالسی خرچنگی متصل می‌شود. این شلنگ هوا، وظیفه انتقال فشار متناوب (خلاء و فشار محیط) را به فضای بین لاینر و پوسته فلزی (شل) دارد که سبب باز و بسته شدن لاینر و ایجاد فازهای مکش و استراحت می‌شود.
نگهداری و عیب‌یابی پولساتور شیردوش بز
نگهداری صحیح پولساتور برای اطمینان از طول عمر دستگاه و عملکرد بهینه دوشش بسیار حیاتی است.
نکات کلیدی نگهداری
- سرویس دوره‌ای: پولساتورها، به ویژه نوع بادی، نیاز به سرویس‌های دوره‌ای دارند. تعویض کیت‌های لاستیکی (دیافراگم‌ها و اورینگ‌ها) بر اساس ساعات کارکرد دستگاه (که معمولاً شامل زمان شستشو نیز می‌شود) ضروری است.
- نظافت: پولساتورها باید از هرگونه آلودگی و رطوبت محافظت شوند. گرد و غبار یا رطوبت در پولساتور بادی می‌تواند عملکرد دریچه‌ها را مختل کند.
- بررسی شلنگ‌ها: شلنگ شیر دوش متصل به پولساتور و خرچنگی باید به طور منظم از نظر وجود ترک، پوسیدگی یا گرفتگی بررسی شوند و در صورت نیاز تعویض گردند. شلنگ‌های پلاستیکی و لاستیکی عمر مفید محدودی دارند.
- کنترل خلاء: اطمینان از ثابت بودن و صحیح بودن میزان خلاء ورودی به پولساتور از طریق گیج خلاء بسیار مهم است. نوسانات خلاء به طور مستقیم بر نرخ ضربان پولساتورهای بادی تأثیر می‌گذارد.
عیب‌یابی رایج پولساتور شیردوش بز
در صورت مشاهده هرگونه نقص در عملکرد پولساتور (ضربان‌ساز) دستگاه شیردوش بز، مراحل زیر را برای تشخیص و رفع مشکل دنبال کنید:
ضربان نامنظم یا ضعیف
- علل احتمالی:
- نشتی هوا: خرابی یا فرسودگی اورینگ‌ها یا دیافراگم‌ها (به خصوص در پولساتور بادی).
- آلودگی: گرفتگی دریچه‌ها یا مسیرهای هوای داخلی پولساتور.
- نقص الکترونیکی: خرابی برد الکترونیکی (در پولساتور برقی).
- راه حل:
- تعویض کامل کیت سرویس (شامل اورینگ‌ها و دیافراگم‌ها).
- تمیز کردن دقیق قطعات داخلی پولساتور.
- بررسی و در صورت لزوم، تعویض برد الکترونیکی.
عدم ضربان (کار نکردن پولساتور)
- علل احتمالی:
- قطع جریان: قطع کامل جریان برق یا خلاء ورودی به پولساتور.
- گرفتگی شدید: گرفتگی کامل مسیر هوای ورودی یا خروجی.
- نقص قطعات اصلی: خرابی کامل پولساتور، یا خرابی بوبین (در پولساتور برقی).
- راه حل:
- بررسی و اطمینان از برقراری اتصالات برق و خلاء.
- بررسی و رفع گرفتگی در لوله‌ها و اتصالات.
- تعویض بوبین یا تعویض پولساتور کامل در صورت خرابی جدی.
ورم پستان یا آسیب به پستان دام
- علل احتمالی:
- تنظیمات غلط: تنظیم نبودن نرخ و نسبت ضربان (عدم تطابق با نیاز بز).
- مکش مداوم: خرابی پولساتور و عدم ایجاد فاز استراحت (فشار مستمر بر سرپستانک).
- راه حل:
- تنظیم مجدد: تنظیم نرخ ضربان بر روی مقدار صحیح (معمولاً ۹۰ تا ۱۲۰ ضربان در دقیقه) و نسبت دوشش مناسب (مانند 60:40).
- تعویض قطعات فرسوده پولساتور برای اطمینان از عملکرد صحیح فاز استراحت.
آسیب به شلنگ‌ها و خطوط انتقال
- علل احتمالی:
- فرسودگی فیزیکی: پارگی، ترک یا پوسیدگی شلنگ شیر دوش (شلنگ‌های دوقلوی هوا یا شلنگ‌های شیر).
- راه حل:
- تعویض فوری: بررسی منظم و تعویض بی‌درنگ هرگونه شلنگ آسیب دیده برای جلوگیری از نشتی هوا و اختلال در عملکرد دوشش.
انتخاب پولساتور مناسب برای دوشش بز
انتخاب پولساتور مناسب باید بر اساس نوع دستگاه شیردوش، تعداد دام و منابع موجود (برق) صورت گیرد.
- دامداری‌های کوچک و سیار: پولساتورهای بادی به دلیل سادگی و عدم وابستگی به برق مستقیم، اغلب گزینه مناسبی هستند.
- دامداری‌های بزرگ و سیستم‌های ثابت: پولساتورهای برقی به دلیل دقت بالا و قابلیت کنترل مرکزی، معمولاً ترجیح داده می‌شوند.
برای اطمینان از کیفیت و اصالت قطعات، از جمله انواع پولساتور و شلنگ شیر دوش استاندارد، تهیه آن‌ها از مراکز معتبر مانند فروشگاه کابیله پرشیا توصیه می‌شود. استفاده از قطعات با کیفیت و متناسب با مشخصات فنی دستگاه، عملکرد طولانی و بدون مشکل سیستم دوشش بز را تضمین می‌کند.